De 2de Doelstelling van de Theosofische Vereniging (Adyar)

Het woord theosofie, dat in de naam van de vereniging staat, werd door de oprichters niet als zodanig gedefinieerd.

Theosofia is een woord, dat is samengesteld uit de twee Griekse woorden 'theos', dat god betekent en 'sophia', dat wijsheid betekent, zodat het de betekenis zou kunnen hebben van goddelijke wijsheid, of wijsheid van God, of wijsheid van de goden, of wijsheid van het goddelijke. Op zich is deze vertaling niet iets, wat de beginnende theosofen, zij die als nieuwe leden tot de vereniging zijn toegetreden, veel verder zal helpen bij het begrijpen waar de vereniging voor staat. De oprichters hebben vanaf het begin daarvoor gekozen een aantal wat duidelijker gerichte doelstellingen voor de vereniging vast te leggen. Eerst luidde deze als volgt: 'Het verzamelen en verspreiden van de kennis van de wetten die het universum regeren.'

HPB en Olcott

Vier jaar later, in 1879, werden er zeven doelstellingen vastgelegd, die dit zelfde jaar nog lichtelijk werden gewijzigd tot:

1. De geestelijke intuïties van de mens in leven te houden;
2. Dweperij in welke vorm dan ook, na grondig onderzoek en bewijs van de irrationele aard ervan, tegen te gaan en te bestrijden, of het nu is in de vorm van intolerant religieus sektarisme of van geloof in wonderen of in al wat bovennatuurlijk is;
3. Het gevoel van broederschap tussen de volkeren te bevorderen en te helpen bij de internationale uitwisseling van nuttige kunsten en producten, door advies, informatie en samenwerking met alle daarvoor in aanmerking komende individuen en verenigingen, met dien verstande echter, dat geen winst of percentage door de Vereniging zal worden bedongen voor de door haar verleende diensten; 
4. Kennis proberen te vergaren van alle natuurwetten en behulpzaam te zijn bij het verspreiden daarvan en daardoor de studie aan te moedigen van die wetten, die het minst door de moderne mens worden begrepen en derhalve de Occulte Wetenschappen worden genoemd. Volks bijgeloof en folklore, hoe fantastisch ook, kunnen, wanneer goed uitgezocht, leiden tot de ontdekking van lang verloren, maar belangrijke geheimen van de natuur. De Vereniging heeft daarom als doel deze onderzoeksrichting te vervolgen in de hoop het veld van wetenschappelijke en filosofische waarneming te vergroten;
5. Het verzamelen voor de bibliotheek van de Vereniging en het op schrift stellen van correcte informatie over de verschillende oude filosofieën, tradities en legendes en in zoverre als het Bestuur dit zal toestaan, deze op de meest praktische manieren te verspreiden, zoals door vertaling en publicatie van originele, waardevolle werken, uittreksels daarvan en commentaren daarop, of door het mondelinge onderricht van personen, die in hun respectieve afdelingen geleerden zijn;
6. Op alle mogelijke manieren in die landen waar daar behoefte aan bestaat de verspreiding van het Westerse niet-sektarische onderwijs te bevorderen;
7. Tenslotte, en hoofdzakelijk, de individuele Leden bij te staan in het zichzelf ontwikkelen, zowel intellectueel, moreel als geestelijk. Maar geen Lid zal enige kennis die hem door een lid van de Eerste Afdeling werd medegedeeld voor zelfzuchtig gebruik aanwenden;schending van deze regel zalgestraft worden met uitzetting. Voordat zulke kennis op enigerlei wijze mag worden overgedragen, zal de persoon in kwestie zich door een plechtige eed daartoe verbinden deze niet voor zijn eigen zelfzuchtige doeleinden te gebruiken, noch deze bekend te maken, behalve met toestemming van de leraar.

Ruim één jaar later, in februari 1881, werden deze zeven doelstellingen vervangen door het volgende viertal, die reeds heel dicht bij de uiteindelijke drie bekende doelstellingen staan:

1. De kern van een Universele Broederschap van de Mensheid te vormen, waarvan de vanzelfsprekende filantropische waarde buiten elke discussie staat, terwijl de esoterische betekenis van de eenheid, die op dit nivo gevormd wordt, door de Stichters om redenen, welke uit de studie van Oosterse filosofie voortvloeien, van groot belang wordt geacht;
2. De Arische literatuur, religie en wetenschap te bestuderen, welke naar de opvatting van de Stichters zekere waardevolle waarheden en filosofische inzichten bevatten, waarvan de Westerse wereld geheel onkundig is;
3. Het belang van dit onderzoek boven alle twijfel te verheffen en de misvattingen waardoor het omringd en verduisterd wordt recht te zetten;
4. De verborgen geheimen van de natuur te ontdekken en ook de in de mens latent aanwezige krachten, waarover de Stichters menen dat de Oosterse filosofie in staat is zijn licht te laten schijnen.

In januari 1882 zijn de doelstellingen gereduceerd tot drie, nagenoeg gelijk aan de huidige drie, luidend als volgt:

1. De kern te vormen van een Universele Broederschap der Mensheid, zonder onderscheid van ras, geloof of kleur; (sekse en kaste werden hieraan in december 1886 toegevoegd)
2. De studie te bevorderen van Arische en andere Oosterse literatuur, godsdiensten en wetenschappen en het belang daarvan boven alle twijfel te verheffen;
3. De verborgen geheimen van de natuur te onderzoeken en de psychische krachten die latent in de mens aanwezig zijn.

Zo blijkt, dat in de eerste tien jaar na de oprichting van de Theosofische Vereniging, haar doelstellingen een nogal heftige ontwikkeling hebben doorgemaakt. Met het meer uitgebreide aantal doelstellingen, dat volgde op die eerste, enige, simpele doelstelling, zouden we heden ten dage beslist veel meer uitleg verschuldigd zijn aan de niets vermoedende buitenstaanders dan we nu met de huidige drie doelstellingen gewend zijn te geven.

Opvallend is, dat de tweede doelstelling de enige is, die vanaf de oprichting bestaat en - slechts met enkele wijzigingen in de vorm - is blijven bestaan. Het is dan ook in deze doelstelling, dat de essentie besloten ligt van de Vereniging en van het begrip theosofie, of goddelijke wijsheid, wat hetzelfde is als de geheime leer of de synthese van wetenschap, religie en filosofie. De Vereniging werd opgericht om aan de mensheid te verkondigen, dat er zo iets als theosofie bestaat. Maar kennis is macht en voordat de macht gegeven wordt, moet alle zelfzucht verwijderd worden. De inzichten in de verborgen wetten of geheimen van de natuur en de ontwikkeling van de latente krachten in de mens komen als onafwendbare gevolgen toe aan die, voorlopig nog, weinigen, die zich door zelfstudie ontplooien en verbeteren in het belang, niet van zichzelf, maar van en tot redding van de gehele mensheid. Het is de taak van de Vereniging ervoor te zorgen, dat zoveel mogelijk mensen aan deze zelfontplooiing gaan werken.