Martha Nussbaum en de Phaedrus van Plato

Uit de Wikipedia:

Martha Nussbaum: The fragility of goodness, hoofdstuk 7: This story isn't true, madness, reason and recantation in the Phaedrus. Cambridge, 1986.

De Phaedrus is een dialoog van Plato, waarschijnlijk rond 370-360 v.Chr. geschreven. In dit polyfone werk zijn meerdere thema's verweven, en, met uitzondering van het onderwerp 'politiek', komen alle onderwerpen uit Plato's filosofie hier aan bod. In de meest algemene zin is de beïnvloeding van de ene mens door de andere het hoofdthema. Deze beïnvloeding kan plaatsvinden in de vorm van taal (retorica, dialectiek, filosofisch gesprek, geschreven taal), liefde of geneeskunde. Een tweede thema dat hier doorheen speelt is het onderscheid: wel of niet geïnspireerd. Dit onderscheid kan toegepast worden op de genoemde wijzen van beïnvloeding.

Martha Nussbaum, filosoof van de emoties en pleitbezorger van de mensheid

De Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum, geboren in 1947 als Martha Craven, studeerde  theaterwetenschappen, klassieke talen en filosofie aan de New York University en aan Harvard. Aan deze universiteit behaalde zij in 1975 haar doctoraat met een commentaar op een tekst van Aristoteles.  Deze Griekse denker zal haar filosofische en politieke inzichten blijven bepalen. Tot 1983 onderwijst zij in Harvard klassieke filosofie en filologie om vervolgens aan de Brown University in Boston en nu doceert zij recht en ethiek in Chicago.

Gedurende de jaren '80 werkte ze samen met de econoom en Nobelprijswinnaar Amartya Sen op het vlak van economische ontwikkeling en ethiek. Samen staan zij de capability approach voor. Zij beschouwen mogelijkheden (capabilities) zoals de mogelijkheid hebben om oud te worden, om deel te kunnen nemen aan het economisch verkeer of aan de politiek als de basisvoorwaarde waarop ontwikkeling kan plaatsvinden. Het begrip armoede krijgt hierdoor ineens een andere betekenis, namelijk het ontnomen zijn van deze (fundamentele) mogelijkheden. (artikel in Knack 23 april 2008)

Zij ontving niet minder dan veertig onderscheidingen van universiteiten en instituten, o.a. een eredoctoraat aan de universiteiten van Utrecht en Leuven in 1997. Regelmatig neemt zij deel aan discussies op de Amerikaanse televisie over ethische, politieke en economische onderwerpen.

In Nederland en Vlaanderen verwierf zij bekendheid bij het grote publiek door haar optreden in de VPRO-documentaire serie Van de schoonheid en de troost door Wim Kayser, oorspronkelijk uitgezonden in 2000, deels herhaald in 2003 en ook in boekvorm verschenen. In een aflevering vertelde zij over de emoties bij de herinnering aan de dood van haar vader.

Ook door haar publicaties vindt zij hier een ruim publiek: niet minder dan 7 werken zijn tot nu in het Nederlands vertaald. Reeds in 1991 verscheen de vertaling van een rede gehouden te Rotterdam Politieke dieren: Aristoteles over de natuur en het menselijk bedrijf.

In 1998 werden onder de titel Wat liefde weet. Emotie en moreel oordelen enkele hoofdstukken uit 3 werken vertaald:  The Fragility of Goodness (1986), Love’s Knowledge (1990) en The Therapy of Desire (1994). Aan de hand van Plato’s Phaedrus  vraagt Nussbaum zich af welke rol emoties in morele oordeelsvorming kunnen spelen.  Op basis van o.a. Proust onderzoekt zij hoe emoties die inzicht bieden, kunnen worden onderscheiden van misleidende emoties. Tenslotte werpt zij naar aanleiding van Seneca’s Medea de vraag op of gepassioneerde liefde niet altijd  het risico van grotere wreedheid in zich bergt.

In 2004 verscheen Oplevingen van het Denken. Over de menselijke emoties (710 p.!), Upheavels of Thought- The Intelligence of Emotions (2001), of hoe Proust, Dante, Spinoza, Joyce en anderen een pleidooi bieden voor de waardigheid en morele kracht van emoties.

In 2006 verscheen Grensgebieden van het recht. Over sociale rechtvaardigheid, (Frontiers of Justice 2006). Vertrekkend van 3 urgente problemen –de plaats van gehandicapte mensen, immigranten en de dieren gaat zij op zoek naar concrete denkbeelden over sociale rechtvaardigheid. Het boek is opgedragen aan en geïnspireerd door de belangrijke politieke filosoof John Rawls.

Ook in 2006 -  20 jaar na het originele werk - werd vertaald De breekbaarheid van het Goede. Geluk en ethiek in de Griekse filosofie en literatuur (The Fragility of Goodness: Luck and Ethics in Greek Tragedy and Philosophy 1986). In dit tweede magnum opus (684 p.!) bestudeert Nussbaum de verschillende opvattingen over ‘moreel’ geluk uit de oudheid met het fundamentele ethische probleem van de weerloosheid van het waardevolle.

In  2011 verscheen Niet voor de winst. Waarom de democratie de geesteswetenschappen nodig heeft. (Not for profit 2010). Nussbaum schreeef dit manifest tegen het streven onderwijs te zien als gereedschap van het BNP. Door enkele voorbeelden laat zij zien dat herwaardering van de geesteswetenschappen kan bijdragen dat leerlingen weer worden opgevoed tot mondige, democratische burgers.

Sedert maart 2012 ligt in de boekhandel Mogelijkheden scheppen (Creating Capabilities: The Human Development Approach 2011). Hier betoogt Martha Nussbaum dat in het heersende ontwikkelingsbeleid nauwelijks enige aandacht wordt besteed aan de elementaire menselijke behoeften: waardigheid en zelfrespect.

In De Morgen van 23 juli 2011 verscheen een gesprek tussen Martha Nussbaum en Bea Cantillon over de welvaartstaat bij ons en in de USA.

De Phaedrus van Plato : waanzin, rede en herroeping

Deze dialoog, waarin Socrates standpunten uit vorige werken herroept,  is opgebouwd rond 3 redevoeringen.  Phaedrus vertelt dat hij de befaamde redenaar Lysias de paradoxale thesis heeft horen verdedigen dat men het best gunsten verleent aan wie men niet bemint. Dan houdt Socrates een rede die de redenering van Lysias herhaalt. Maar in een tweede rede herroept Socrates zijn standpunt en ziet hij een rol weggelegd voor bepaalde vormen van waanzin als motiverende energie. De mania kan een sturende en zelfs cognitieve functie hebben bij het nastreven van het goede.