Vergelijkende Indo-Europese Mythologie

De meeste Indiërs, Iraniërs en Europeanen spreken een taal behorend tot een groep onderling verwante talen, de Indo-Europese (IE) taalfamilie. Aangenomen wordt dat deze afstammen van een gemeenschappelijke vooroudertaal of dialectencontinuüm, het Proto-Indo- Europees (PIE). Dit werd een zesduizend jaar geleden gesproken in een nog niet definitief bepaald stamland, de zogenaamde oerheimat, en heeft zich van daaruit verspreid.

Een gemeenschappelijke taal is het voertuig van ideeën, dus in zekere mate zullen de Indo- Europeeërs ook een cultuurgemeenschap gevormd hebben. Deze zal onvermijdelijk elementen gemeen hebben met weer andere culturen, en onderling gedifferentieerd geraakt zijn tussen de verschillende takken van de IE stamboom, zowel door interne evolutie als door vermenging met plaatselijke buurculturen. Toch zal ze ook distinctieve gemeenschappelijke hoofdthema’s bewaard hebben. Sommige hebben zich tot in de moderne, door IE talen gedomineerde cultuur doorgezet.

Een overbekend motief uit het IE wereldbeeld (maar volgens mij niet exclusief IE), is de trifunctionaliteit, het veelvuldig optreden van drievouden waarin de drie polen telkens eenzelfde rolverdeling vertonen. De meest abstracte gedaante hiervan vinden we in de Indiase Sankhya-wijsbegeerte:

1. sattva, “waarheid”, daglicht, hemel, het heldere, doorzichtige, lichte, de kleur wit;
2. rajas, “troebelheid” (als door stofdeeltjes in de lucht), het vervormende, schemering, de atmosfeer, hartstocht, energie, de kleur rood;
3. tamas, “duisternis”, nacht, de aarde, ondoorzichtigheid, zwaarte, materie, de kleur zwart.

Onder de vijf elementen is ruimte zuiver sattvik, lucht gemengd sattvikrajasik, vuur zuiver rajasik, water gemengd rajasik-tamasik, aarde zuiver tamasik. Wie tamas al te negatief vindt, moet bedenken dat de nacht ook de tijd is van de seksualiteit, van genot en vermenigvuldiging, de toename van de biomassa.

Dr. Koenraad Elst is een Vlaams wetenschapper uit Antwerpen. In die hoedanigheid schreef hij diverse boeken over India. Elst groeide op in een rooms-katholieke familie en behaalde aan de Katholieke Universiteit Leuven zijn doctoraat.